Ai là diva hàng đầu thế giới (Phần II - Những diva đại chúng)

Các diva opera luôn được xem là chuẩn mực cao nhất của mỹ từ này, nhưng sự thật là độ phủ sóng của họ không cao, và không ăn sâu vào đời sống của quần chúng được, từ đó mà tầm ảnh hưởng cũng bị giảm đi nhiều. Trong thế kỉ XX, nền âm nhạc hiện đại còn sản sinh ra những diva đại chúng, mà có lẽ về tài năng lẫn tầm ảnh hưởng không thua kém gì các diva opera. 

Phần II. Những diva đại chúng

1. Whitney Houston

Nếu Maria Callas là ca sĩ đầu tiên được gọi là diva, thì Whitney Houston chính là ca sĩ đầu tiên của nền âm nhạc đại chúng được vinh danh bằng mỹ từ cao quý này.

Whitney sở hữu một chất giọng đẹp bẩm sinh với âm sắc hiếm có trong giới nhạc pop, khiến cả ca sĩ opera cũng phải ghen tị. Âm sắc giọng của cô có sự pha trộn đặc biệt giữa chất to khỏe, đanh dày của ca sĩ da màu với chất ngọt ngào, bay bổng, mềm mại của ca sĩ da trắng, rất thích hợp để phô diễn vocal trong nhạc pop. Cô cũng là ca sĩ da màu có khả năng điều khiển âm lượng giọng hát và vận dụng các kĩ thuật hát đẹp của bel canto vào nhạc pop một cách thành công nhất. Chính cô cũng là người phổ biến lối hát melisma đầy ngẫu hứng vào pop/r&b trên những quãng head voice mà hầu như các nữ ca sĩ pop ngày nay khi sử dụng head voice đều chịu ảnh hưởng từ cô. Những quãng belt từ G4 đến E5 sở trường với kĩ thuật vibrato siêu đẳng, cùng với cách nhấn nhá, nhả chữ, phát âm, biến tấu giọng hát và cách đẩy âm thanh lên vòm tạo tiếng nổ đặc trưng của Whitney luôn được xem là nguồn cảm hứng bất tận với nhiều thế hệ ca sĩ.

Về mặt đại chúng, Whitney đã lập kỉ lục Guiness với danh hiệu ca sĩ nhận được nhiều giải thưởng nhất. Cô cũng là nữ ca sĩ da màu đầu tiên thành công trên MTV với kỉ lục 7 ca khúc đứng thứ nhất bảng xếp hạng Billboard hot 100 liên tiếp. Về lượng đĩa bán ra, Whitney đứng thứ ba trong danh sách những nữ nghệ sĩ có lượng tiêu thụ đĩa lớn nhất nước Mỹ với hơn 200 triệu đĩa được bán ra. Album The bodyguard do cô hát chính đạt kỉ lục album nhạc phim bán chạy nhất mọi thời đại.

Tầm ảnh hưởng lớn nhất của Whitney là đã khơi nguồn một lối hát mới, lối hát phô diễn giọng hát nội lực, khỏe khoắn dành riêng cho những giọng ca nữ nhạc pop, mở ra một thời kì âm nhạc mới, quyền lực mới cho mọi thế hệ ca sĩ nữ sau này. Ngay tại Việt Nam cũng như trên thế giới, chúng ta sẽ không thể kể tên hết những ca sĩ từng thừa nhận mình chịu ảnh hưởng từ Whitney.

Nhược điểm của Whitney là kĩ thuật nền chưa đạt tới mức hoàn hảo, cô thường xuyên hát với thanh quản cao, dùng giọng ngực quá nhiều, ép giọng hơi mạnh, đây được coi là lối hát hại giọng. Nhiều vấn đề riêng tư cũng khiến Whitney mất giọng nhanh chóng và đi xuống quá sớm.

Một trong những màn trình diễn kinh điển nhất của Whitney phải kể đến One moment in time tại Grammy 1989 (cũng được chọn vào top 3 màn trình diễn hay nhất lịch sử Grammy). Tại đây, Whitney đã thể hiện một sự thăng hoa của giọng hát lẫn cảm xúc, với những note D5 đẹp nhất lịch sử nhạc đại chúng, vang rền, chắc nịch như tảng núi và bắn ra như tiếng đại bác, cộng thêm những cú đóng tiếng C#5 cộng minh hoàn hảo, tưởng chừng như bất tận.
https://www.youtube.com/watch?v=b68AkJtjdPs

2. Mariah Carey

Mariah và Whitney từ lâu đã trở thành cặp diva bài trùng, song hành cùng nhau chiếm lĩnh một mảng lớn trong nền nhạc pop đương đại. Mariah được coi là nữ diva có quãng giọng rộng nhất, 5 quãng 8, trải dài từ những note cực thấp đến cực cao trong âm vực của con người, điều mà hầu như không một ca sĩ nào làm được. Note G#7 tại MTV VMAs 1991 mà Mariah lên tới đã từng được ghi vào kỉ lục Guiness thế giới. Mariah là ca sĩ sử dụng whistle thành công nhất, cô có thể điều khiển whistle trên những quãng rất cao một cách linh hoạt, mềm mại với vô số những kĩ thuật màu sắc phức tạp như trills, run, staccato... Cách vận dụng whistle của Mariah là nguồn cảm hứng lớn nhất để các giọng màu sắc học hỏi và theo đuổi. Cô cũng chính là người phổ biến kĩ thuật melisma trên những quãng belt, khai phá lối hát falsetto kèm theo yodeling đầy tinh tế, phức tạp, ảnh hưởng mạnh mẽ tới nhiều thế hệ ca sĩ sau này, nhưng hầu như chưa có ca sĩ nào vận dụng được nó như cô. Là một nữ cao màu sắc, nhưng Mariah có thể hát một cách mượt mà, thoải mái ở quãng trầm hệt như một nữ trầm đích thực, một điều kì lạ hiếm thấy trong nhạc pop. Cách điều khiển giọng hát lên xuống phức tạp, chuyển giọng vô cùng linh hoạt từ chest/mix sang head/fal liên tiếp trên các chuỗi note trong một legato, cộng với việc áp dụng những kĩ thuật đặc trưng riêng khiến các ca khúc của Mariah trở thành sự bức tử với giọng hát, nên hầu như không ai dám cover nhạc của cô.

Điểm đặc biệt nhất ở Mariah so với các diva còn lại là khả năng sáng tác cực tốt của cô. Hầu hết những hit lớn của Mariah (đặc biệt là 17 trong số 18 ca khúc no1 Billboard hot 100) đều do cô tham gia sáng tác. Cô cũng đứng thứ ba trong top những nữ nhạc sĩ có nhiều hit nhất Billboard hot 100.

Về mặt đại chúng, Mariah là ca sĩ đạt kỉ lục với 18 ca khúc đứng thứ nhất Billboard hot 100, cộng thêm ca khúc đứng đầu bảng xếp hạng này lâu nhất với 16 tuần no1 cho One Sweetday. Cô cũng đứng thứ 2 trong top những nữ nghệ sĩ Mỹ có lượng tiêu thụ đĩa lớn nhất thế giới.

Nhược điểm của Mariah là lạm dụng các kĩ thuật phi chính thống như whistle, falsetto dẫn đến bị mất giọng quá sớm nên sau này thường hát với thanh quản cao, giọng hát yếu đi và không có được sự to khỏe cần thiết của một diva. Đôi khi sự lạm dụng phô diễn quãng cao quá nhiều khiến khả năng truyền tải cảm xúc của ca khúc tới khán giả bị giảm đi rất nhiều.

Một trong những ca khúc đỉnh cao nhất của Mariah phải kể đến If it's over tại Grammy 1992. Chỉ trong một màn live hơn ba phút, cô đã phô diễn quãng giọng trải dài hơn ba quãng (từ Eb3 đến A6) với quãng giọng của cả nữ trầm đến nữ cao màu sắc, và tất nhiên là note nào cũng đẹp một cách tự nhiên chứ không phải gượng ép, cố rít lên hay phải vào vocal fry, cái mà các ca sĩ khác dẫu có phấn đấu cả đời cũng chưa chắc đạt được. Cô có thể di chuyển những upper chest từ C#5, đến D5, Eb5, E5, F#5 một cách thoải mái với sự chuẩn mực khó tin của kĩ thuật trên cả những âm đóng (vốn cực kì khó hát lên cao), lại có thể gằn giọng và ngân rung hết sức tinh tế.
https://www.youtube.com/watch?v=3yJADYvjCzM

3. Aretha Franklin

Nếu Whitney, Mariah là người ảnh hưởng đến thế giới thì Aretha mới là người ảnh hưởng đến hai diva đó một cách nhiều nhất, cũng như tới vô số ca sĩ da màu sau này.

Aretha sở hữu một giọng hát đẹp, kịch tính và nội lực hiếm thấy với chất đanh thép, âm lượng lớn. Kĩ thuật của bà luôn được xếp vào bậc chuẩn mực nhất nền âm nhạc đại chúng, không hề có lỗi nào. Những note belt F5 của Aretha trở nên vô địch vì sự hoàn hảo tuyệt vời của nó, mà không có ca sĩ nào sánh kịp. Dù là giọng nữ trung nhưng bà lại có thể hát thường xuyên ở quãng âm của nữ cao (trên D5 tới tận B5) với sự chính xác tuyệt đối khiến mọi nữ cao phải ghen tị. Aretha được đánh giá là có khả năng cảm nhạc vượt trội hơn hẳn các ca sĩ đại chúng khác, là người tạo ra những giai điệu đầy ma mị, ngẫu hứng nhưng rất khó thực hiện bằng cả giọng hát lẫn tài năng chơi piano xuất thần mà đến cả những nghệ sĩ cổ điển phải trầm trồ thán phục. Nhiều người làm việc với Aretha từng nói rằng bà có thể cảm nhận được những giai điệu, tiết tấu mà ca sĩ thông thường khó mà nhận thấy và thể hiện nó vào âm nhạc. Các kĩ thuật mix voice, melisma, nhấn nhá, nhả chữ của bà ảnh hưởng không nhỏ tới các diva nhạc pop thế hệ sau.

Được mệnh danh là Queen of soul, Aretha là nữ ca sĩ vĩ đại đã đưa dòng nhạc da màu đến đỉnh cao nhất. Không chỉ ca hát, bà còn luôn dùng âm nhạc để đấu tranh nhân quyền, hoạt động xã hội tích cực. Bà cũng từng nhận tới hai bằng tiến sĩ danh dự tại hai đại học lớn của nước Mỹ. Tạp chí The Times đã xếp bà vào top 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất thế kỉ XX, đứng chung với hàng loạt vĩ nhân ở mọi lĩnh vực khác, cái mà các diva còn lại không thể làm được.

Nhược điểm của Aretha có lẽ ở mức độ phủ sóng không cao của bà, tên tuổi của bà chưa vượt được ra khỏi nước Mỹ để đến với đông đảo quần chúng trên thế giới.

Một trong những màn live đỉnh cao nhất của Aretha phải kể đến Don't play that song for me tại "The Cliff Richard Show" năm 1970. Tại màn trình diễn này, Aretha hát gần như toàn bộ ở các note treo rất cao nhưng chính xác tuyệt đối, không lệch đi một semitone nào. Các note D5, E5, F5, F#5 được phóng ra đầy kịch tính, chuẩn mực, ổn định một cách hoàn hảo, lại có thể nhả vào từng chữ ở rất nhiều âm tiết khác nhau từ ầm mở đến âm đóng mà không hề thiếu vang, strain hay mờ chữ. Kết hợp với giọng hát tuyệt đẹp là khả năng chơi piano đầy ngẫu hứng cùng đôi tay điêu luyện như một nhạc công thực thụ. Bà chơi một cách đầy ngẫu hứng đệm theo bài hát mà không hề cần đến một bản nhạc nào trước mắt, chỉ có một vòng hòa âm và giai điệu cụ thể cho trước, còn lại là tự nghĩ ra, nhưng vẫn rất thuần thục, chứng tỏ một khả năng cảm nhạc vượt trội. Hơn nữa, sự kết nối của những đôi tay chơi nhạc với cảm xúc rất nhuần nhuyễn, thể hiện xuất thần cá tính âm nhạc song hành cùng với giọng hát. Rất ít ca sĩ có thể vừa đàn vừa hát mà lại đạt đến chuẩn mực của cảm xúc, vocal, kĩ thuật như vậy. Mariah Carey trong thời kì hoàng kim đã từng cover lại ca khúc này, nhưng cũng không đủ sức tải nôi sự kịch tính, chuẩn mực, linh hoạt như Aretha từng làm, dù cô cũng là diva có giọng hát và kĩ thuật bậc thầy. 

https://www.youtube.com/watch?v=2ZVUVNJwQKI

4. Celine Dion

Khác với ba diva trên, Celine không may mắn được sinh ra ở cái nôi âm nhạc Mỹ, cũng không được nói tiếng mẹ đẻ là tiếng Anh. Nhưng cô đã tự nỗ lực hết mình để có được kĩ thuật thanh nhạc chuẩn mực, phát huy hết chất giọng đẹp kiểu châu Âu của mình, khác với các chất giọng kiểu da màu đậm chất US. Celine là người sử dụng nasal voice thành công nhất nền âm nhạc đại chúng, với những đường legato mượt mà, ngọt lịm, những note cao chắc chắn, chuẩn xác. Dù là giọng trữ tình như Celine có khả năng đẩy âm thanh lên rất lớn, khỏe khoắn. Khác với các ca sĩ khác, nasal voice của Celine không làm cho giọng mỏng, nghẹt, yếu đi quá nhiều mà hỗ trợ rất nhiều cho việc tạo độ vang, lên note cao, to khỏe và giữ giọng bền bỉ. Khả năng giữ giọng của Celine khiến cho người khác phải kinh nhạc, đến mức một ca sĩ opera đã phải thốt lên: "Cô ấy có một cái cổ họng bê tông", dù phải đi hát rất nhiều với cường độ lớn nhưng giọng hát của cô vẫn giữ gần như nguyên vẹn suốt hơn hai mươi năm qua. Celine cũng tỏ ra khá tài năng khi hát nhiều thể loại nhạc khác nhau, nhiều hơn hẳn so với các diva khác.

Về mặt đại chúng, Celine nằm trong top những nữ nghệ sĩ có lượng tiêu thụ đĩa lớn nhất thế giới với khoảng 250 triệu đĩa được bán ra. Cô thành công nhiều hơn ở các bảng xếp hạng châu Âu, đạt được khá nhiều giải thưởng, và được trao tặng một bằng tiến sĩ danh dự tại đại học Laval (Cannada). Celine cũng là một trong những ca sĩ hát tiếng Pháp thành công nhất mọi thời đại. Cùng với Whitney, Mariah, Celine đã tạo nên kiềng thứ ba trong thế ba kiềng của các diva nhạc pop lớn nhất, có tầm ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều thế hệ ca sĩ sau này.

Nhược điểm của Celine là âm nhạc ít có sự đổi mới, phá cách, khả năng và thành công của cô chỉ được bộc lộ rõ nhất khi hát pop ballad/power ballad dù có thể cô đã hát rất nhiều loại nhạc khác nhau. Cách hát nasal voice của cô cũng khiến nhiều người không thích thú vì không đúng chuẩn mực thanh nhạc truyền thống và làm giọng bị mỏng đi.

Một trong những màn live đỉnh cao nhất của Celine phải kể đến Can't help falling in love, cover lại của huyền thoại Elvis Presley năm 1993. Ở màn trình diễn này, Celine đã biến một bài traditional pop thành một bản r&b/pop ngẫu hứng với những cú melisma điêu luyện từ cao xuống thấp, từ thấp lên cao liên tục trong suốt ca khúc, những cú vocal runs/vibrato mang chất soul/jazz vang rền đầy nội lực, kết hợp việc rung với tốc độ cực nhanh đảo nhau lên xuống đầy ngẫu hứng, cách kéo vibrato ở đuôi long notes đầy tinh tế. Và tất nhiên, không thể thiếu những cú nhả nasal ngọt ngào đặc trưng. Quãng giọng của Celine trải dài từ quãng trầm, trung đến cao một cái thoải mái, ấm áp và dày dặn đúng nghĩa một full lirico. Đúng như người ta nói, Celine đã hát được note nào thì note đó sẽ rất đẹp. Những cú trượt note glissando và đẩy fortissimo từ thấp lên tận F5 rồi lại xuống thấp với tốc độ nhanh và âm lượng lớn vô cùng điêu luyện, khó nhằn với nhiều ca sĩ khác.
https://www.youtube.com/watch?v=-vo3x4KQG6w

Tất nhiên, nền âm nhạc đại chúng vẫn còn nhiều ca sĩ tài năng khác, nhưng trên đây là 4 diva hàng đầu, hội tụ đủ mọi yếu tố về giọng hát, kĩ thuật, tư duy, thẩm mỹ, thành công, sự nổi tiếng, và cống hiến, đóng góp, tầm ảnh hưởng lớn tới âm nhạc.

_Đức Long_

Hải Phòng ngày 13 tháng 8 năm 2014