Whitney Houston là diva lớn của nền âm nhạc đại chúng, một tượng đài huyền thoại - người đã truyền cảm hứng cho rất nhiều thế hệ ca sĩ sau này. Cho đến tận bây giờ, các ca khúc bất hủ của cô vẫn được vang lên trong các cuộc thi âm nhạc như lựa chọn hàng đầu để thí sinh chứng minh trình độ của mình. Nhạc Whitney nhìn qua có vẻ dễ hát vì nó mang hơi thở của pop đại chúng, rất nhiều thí sinh và ca sĩ trẻ hát nhạc của Whitney, nhưng thực tế, dù cố gắng bao nhiêu họ cũng không thể làm ra được cái chất của cô, nhiều người còn sai kĩ thuật hoàn toàn. Điều này thậm chí đã khiến các cựu giám khảo như Pete Waterman và Simon Cowell của cuộc thi Pop Idol phải cấm các thí sinh cố gắng hát các “hit” của Whitney. Giám khảo Waterman đã phải bức xúc nói rằng: “Trong mùa giải Pop Idol 1, mọi thứ trở nên tồi tệ đến nỗi chúng tôi phải bảo các thí sinh tham gia rằng chẳng có lý do gì mà phải hát nhạc Whitney cả, mà nếu có ý định ấy thì cũng đừng, vì chúng tôi đã nghe quá nhiều đến nỗi phát ghét rồi!”. Ông còn thẳng thắn hơn khi cho rằng: “Cô ấy đã mở đầu cho cả một thế hệ các ca sỹ, những người muốn luyến láy trong các bản thu của mình; và bao gồm cả những ai như Beyoncé, Rihanna hay có lẽ cả các thí sinh Amarican Idol... Nhưng ai cũng thất bại - thảm hại". Còn ca sĩ opera Sarah Jane Dale thì cho rằng: “Bạn chẳng thế nào làm được nếu bạn không biết điều khiển hơi thở đúng cách, và đó là thứ mà Whitney có đầy. Hãy chấp nhận sự thật rằng ca sỹ như thế không phải tuần nào cũng có đâu” (Ý của ca sĩ opera này là, để run vs melisma như Whitney cần một làn hơi dày , nếu như không có làn hơi khỏe, sự hỗ trợ hơi thở tốt, bạn ko thể làm được, ca sĩ như Whitney có cả một túi hơi, những ca sĩ như thế không xuất hiện thường xuyên).
Chúng ta không phải Whitney, không ai có thể hát giống Whitney 100%, nhưng nếu cố gắng rèn luyện kĩ thuật để theo kịp Whitney về các kĩ thuật thanh nhạc mà cô đã sử dụng, thì hoàn toàn có thể. Sau đây, xin giới thiệu một bài giảng tại lớp Workship của Ирина Цуканова (tên tiếng Anh là Irina Tsukanova), một giảng viên thanh nhạc danh tiếng tại Ukraine, thường xuyên giảng dạy tại các trường âm nhạc, các cuộc thi như Xfactor, The Voice với chủ đề "Hát theo cách của người da màu" (mà Whitney là chủ đạo).
Trước hết, xin mời coi clip ghi hình lại buổi giảng dạy của Irina Tsukanova:
https://www.youtube.com/watch?v=9beX0EJZODQ
Có thể thấy, trong buổi giảng dạy này, Irina đã dạy học sinh của mình cách hát của người da màu, thông qua dẫn chứng cụ thể là hai ca khúc nổi tiếng của Whitney Houston là I will always love you và I look to you, trong đó, ca khúc I will always được lấy từ màn live tại Brazil năm 1994 của cô. Để 1 ca sĩ da trắng hát được 1 bài hát của 1 ca sĩ da màu thì mọi chuyện khó hơn chúng ta tưởng, không chỉ đơn giản là hát mà phải hát làm sao để ra dc chất "da màu" trong bài.
Để hát theo cách của Whitney, chúng ta cần nắm vững cách kiểm soát hơi thở, âm lượng giọng hát, cách sử dụng mix voice, head voice, chest voice, đẩy âm thanh vào đúng vị trí của nó, cách nhả chữ, nhấn chữ, dùng run, melisma, vibrato nhuần nhuyễn.... Nếu không làm được những điều này, chúng ta sẽ sai kĩ thuật hoàn toàn, và không ra được cái hồn của Whitney.
Đầu tiên, ở ca khúc I will always love you, Irina nhấn mạnh vào chữ "If" ngay đầu câu hát để chỉ rõ sự khác nhau giữa việc đưa âm thanh ra thẳng miệng và cộng hưởng ở mũi rồi đưa lên giọng óc (cách mà Whitney đã làm). Trong đó, chữ "If" đầu tiên ở 6:26 là đúng theo cách của Whitney, cộng hưởng ở khoang mũi rồi đưa lên head voice, cách này làm cho âm thanh trở nên mềm mại, uyển chuyển, có độ vang tốt và chuẩn kĩ thuật. Chính nhờ cách này mà Whitney có thể hát đoạn đầu của I will always love you không cần nhạc và vẫn lôi cuốn, lại tạo được độ vang tự nhiên cho giọng hát, cái mà nhạc sĩ Quốc Bảo từng nói là "vang như tiếng chuông khánh". Để hiểu hơn cách hát này, có thể xem hình sau:
Nhìn vào hình, bạn có thể thấy như sau:
A) tập trung âm thanh ở đây cho quãng trung
1) Đẩy hơi theo hướng này cho head voice (top notes)
1a) Hmmmm theo hướng này để cảm nhận về quãng trung
1b) Hmmmm theo hướng thẳng đứng cho head voice
2) Răng ko chạm vào nhau, môi hơi chạm
3) Hơi thở vào mũi
4) Đây là vùng vang cho quãng trung
5) Vùng vang cho head voice
6) Thanh quản ko được căng
7) Gạc mềm thả lỏng
Tất cả những kiến thức trên được diva opera người Úc là Nellie Melba hướng dẫn.
Như vậy, có thể thấy vùng số 4 là hộp cộng minh (tạo vang) cho quãng trung ở khoang mũi, Whitney đã thực hiện đẩy âm lên vùng này, trong khi đa số ca khi cover ca khúc đều không làm được. Có thể rõ điều này qua clip sau, ở 5:21, Whitney đã thực hiện cú ngân chữ "If" kèm theo vibrato rất chuẩn xác.
https://www.youtube.com/watch?v=k-orpHbXbJE
Quay lại clip giảng dạy, từ 6:31 trở đi, Irina đưa ra ba dẫn chứng về việc hát sai chữ "If" mà các ca sĩ mắc phải, đó là âm thanh bị vướng lại ở trong cổ họng, âm thanh bị dẹp và âm thanh thẳng ra miệng theo kiểu trâu cày. Nếu so sánh với lần ngân đầu tiên của Irina, các bạn sẽ thấy sự khác biệt rõ rệt. Còn xem màn live tại Brazin của Whitney, bạn sẽ thấy cô ấy còn có kĩ thuật làm giảm âm lượng trên vibrato trên chuỗi ngân chữ "If" khá hấp dẫn.
Bạn cần nghe kĩ clip này để thấy mỗi lần Irina nói "Nose" là để nhấn mạnh những chỗ Whitney đẩy âm lên khoang mũi trong ca khúc của mình. chữ "Nose" được Irina nhắc đến hàng chục lần cho thấy Whitney gần như đẩy âm lên khoang mũi trong toàn bộ ca khúc của cô để tạo độ vang, điều mà hầu như các ca sĩ trẻ không làm được, họ thường hát ở cổ họng nhiều hơn. Cách đẩy âm lên khoang mũi giúp ca sĩ hát đỡ mệt mà khoảng vang tạo ra cân bằng được với âm ngực, âm thanh mềm hơn và không bị gắt.
Đoạn 10:49, Irina nhấn mạnh chỗ ngân ở chữ "Way" để chỉ rõ cách vận dụng những luyến láy trong âm nhạc dân tộc của người Mỹ (chủ yếu là người da màu) vào câu hát. Whitney là một trong số những ca sĩ pop hiếm hoi biết vận dụng âm nhạc dân tộc vào nhạc đại chúng, từ đó tạo tiền đề cho các thế hệ sau.
Đoạn 11:11, Irina nhấn vào cách Whitney sử dụng head voice và ngân rung rất tinh tế ở chữ "Your way". Nếu để ý, bạn sẽ thấy, các ca sĩ khi hát đến chỗ này thường khó tạo ra âm thanh đẹp, vì họ chỉ dùng chest voice chứ không biết cách cộng hưởng lên head voice, và cũng thường không có vibrato.
Tiếp đó, ở 11:47, toàn bộ chữ "You" trong đoạn ngân đầu tiên được kéo vibrato trên head voice với làn hơi rất đều, âm lượng nhỏ, không chút gợn, để làm được điều này cần kiểm soát hơi thở thật tốt.
Đoạn 12:01, Irine chỉ tay vào mũi để nhấn mạnh lại rằng Whitney đang đẩy âm lên khoang mũi ở chữ "My darling you".
Đoạn 12:20, Irina nhấn mạnh chữ "Goodbye" để chỉ rõ cách nhả chữ đặc trưng rất riêng của người da màu, xuất phát từ chất soul trong họ, nếu bạn không học được cách nhả chữ này, bạn không bao giờ hát như người da màu được.
Đoạn 10:22, chữ "Please" vẫn được nhấn bằng head voice.
Đoạn 12:31, Whitney tiếp tục belting bằng cách đẩy âm lên khoang mũi, rồi lên đỉnh đầu với cường độ âm lớn, gần giống kĩ thuật đóng tiếng trong opera.
Từ 12:41, Whitney ngân chữ "You" ở head voice kèm theo chuỗi melisma đặc trưng. Cần nói thêm về melisma, đó là cách hát đặc trưng của người da màu đã được Whitney phổ biến qua ca khúc I will always love you khi cô dùng nó trên head voice (còn Mariah Carey phổ biến trên chest voice). Nhiều ca sĩ ngày nay điên cuồng sử dụng nó, nhưng lại chẳng đúng kĩ thuật, bởi muốn dùng được nó, bạn cần có một làn hơi khỏe, dài, một túi hơi đầy và kiểm soát tốt nó, giống như ca sĩ opera Jane Dale từng nói: "Ca hát không phải chỉ xuất phát từ cổ họng bạn; mà là từ cả cơ thể. Vậy nếu mà bạn không gắn kết với hơi thở và nơi mà nó thoát ra, từ dưới các vùng cơ quan, thì bạn khó lòng mà quản lý được nó". Ngoài ra, Whitney cũng chọn lọc các nguyên âm để có thể điều khiển làn hơi, từ đó giữ được các nốt “khủng”. Ví dụ: hát “luv” thay vì “love”. Và sau đó là âm thanh mượt mà, thoải mái từ chuỗi luyến láy (melisma) của Whitney - kết quả vậm dụng cơ thể điều khiển giọng hát. Như vậy, các ca sĩ ngày nay cần có sự chuẩn bị kĩ càng về kĩ thuật trước khi sử dụng melisma chứ không phải sự bắt chước nhàm chán, ăn xổi.
Đoạn 12:48, âm vẫn được đẩy vào khoang mũi rồi từ đó chuyển giọng sang head voice một cách lẹ làng (nghe bản thu studio thì rõ hơn bản live).
Đoạn 12:58, Irina bắt chước cách phiêu ngẫu hứng của Whitney trong những lúc chờ nhạc đệm chuyển tiếp, từ đó nhấn mạnh vào tâm hồn cũng như khả năng cảm nhạc thiên bẩm của Whitney cũng như các ca sĩ da màu khác.
Ví dụ thứ hai được Irina dẫn ra là ca khúc I look to you, một ca khúc Whitney thực hiện lúc mất giọng trầm trọng. Tuy mất giọng, nhưng Whitney vẫn đảm bảo được kĩ thuật chuẩn xác, nên ca khúc này được chọn giảng dạy để thấy được sự thông minh trong cách hát và vận dụng hơi thở linh hoạt của cô, cái mà các ca sĩ trẻ ngày nay gần như thiếu hụt.
Trong phần giảng về I look to you, Irina dẫn ra các đoạn mà whitney sử dụng cộng minh ở mũi sau đó chuyển lên head, rồi sử dụng cách thắt dây nuy-an (kiểu hát to nhỏ chừng mực theo sắc thái) để điều khiển âm lượng ở những chữ cuối câu. Thường thì những chữ cuối trong bài đều rất nhẹ, giống như thở vậy, đó chính là cách hát dùng kĩ thuật diễn tả lời thì thầm với người yêu mình, rất tinh tế và khôn khéo. Trong đoạn sau, Whitney sử dụng yodeling thay vào âm thở, nhất là những câu cao trào trong điệp khúc. Ngoài ra, còn có phần kiểu hát âm nhạc dân tộc.
Đoạn từ 13:36, Irina nhấn vào các chữ "Me now", "A cause", "My all", "Have come", "Been through" ở cuối mỗi câu hát để chỉ ra sự khác nhau của từng từ chốt, có từ thì đưa ra thẳng miệng, có từ lại đưa lên mũi. Các bạn để ý, mỗi lần Irina nói "Nose" là lúc đó Whitney đưa âm thanh lên khoang mũi. Ví dụ: chữ "My all", "Bee through", "Are gone"... là được đưa lên khoang mũi.
Đoạn từ 14:43, Irina nói về cách dùng kĩ thuật yodeling. Nói qua về yodeling, đó là cách hát chuyển từ giọng trầm sang sang giọng cao, luyến láy một cách liên tục, tạo nên những âm thanh trầm bổng bất ngờ chỉ trong một thời gian rất ngắn, kĩ thuật này thường được những ca sĩ da màu như Mariah Carey, Beyonce... sử dụng. Trong ca khúc I look to you, Whitney cũng sử dụng yodeling để nảy notr trên head voice khi luyến láy chữ "You" cuối câu hát.
Đoạn 15:52, Irina nhấn vào âm "hê" mà Whitney dùng trong lúc đưa đẩy câu hát, đó là một dạng thức của âm nhạc dân tộc phương Tây mà Whitney đã sử dụng, như đã nói ở trên.
Đoạn 16:05 là nhấn vào việc run note uyển chuyển trên head voice theo phong cách vẫn thấy ở Whitney.
Đoạn 16:15, Irina nhấn tay vào bụng ám chỉ cách lấy hơi từ bụng khi hát, sau đó vẫn tiếp tục đẩy lên khoang mũi.
Đoạn 16:38, Irina bắt chước đúng cách phiêu ngẫu hứng của Whitney, cũng là cách phiêu của đa số ca sĩ da màu.
Trong các đoạn ngân chữ "You" về sau, Whitney thường xuyên dùng yodeling kết hợp với melisma, run, vibrato đầy ngẫu hứng, kèm theo việc thắt dây nuy - an để điều khiến âm lượng nhỏ dần, Điều đó chứng tỏ dù đã mất giọng, Whitney vẫn là một tượng đài về kĩ thuật đáng để học hỏi.
Qua bài giảng trên, có thể thấy, để hát được như một ca sĩ da màu, cần phải có sự rèn luyện chắc chắn, chuẩn mực về kĩ thuật, một khả năng cảm nhạc tốt, và quan trọng nhất là cảm xúc, tâm hồn của người da màu. Nếu bạn chưa từng để tâm hồn sống như người da màu, bạn không thể hát giống họ, không thể lột tả được sự man dại, bão tố trong những ca khúc của họ, mọi sự cố gắng bắt chước đều vô ích. Hi vọng các ca sĩ trẻ rút ra được bài học mỗi khi muốn hát nhạc của Whitney Houston, cần có sự khổ luyện về kĩ thuật, nhạc cảm, chứ không thể là sự bắt chước hời hợt, chạy theo những note nhạc vô nghĩa.
Hải Phòng ngày 29 tháng 4 năm 2014
_Đức Long_
